NATO KAFA NATO MERMER
Eskiden daha çok kullanılan ama şimdi de zaman zaman karşımıza çıkan bir deyiş var. “Nato Kafa Nato Mermer”. Konuşurken, yazarken her türlü çabaya karşın anlatılmak isteneni anlamayan, anlayamayan bir kişi için söylenmiş bir söz. Taş kafa veya taş kafalılık anlamına kullanılmaktadır. Bu günlerde Ukrayna- Rusya kapışmasına neden olan şeylerden bir tanesi de hiç kuşkusuz NATO’nun eski SSCB topraklarında yayılmak istemesi, Rusya’nın ise buna karşı çıkmasıdır. Bu çatışmalar nedeniyle NATO sözcüğü sıklıkla kullanılmaya başlanınca benim aklıma yukarıda tırnak içine aldığım deyiş geldi. Gülümsedim.
NATO bilindiği gibi, Kuzey Atlantik Antlaşması Örgütü’nün kısa adı.
(İngilizce: North Atlantic Treaty Organization), (Fransızca: Organisation du Traité de l’Atlantique Nord)
NATO, 1. Dünya Savaşı sonrasında, ABD öncülüğünde 4 Nisan 1949 tarihinde 12 ülkenin katılımıyla bir savunma örgütü olarak kurulmuştur. Daha sonra üye sayısı, artarak bugün için 30’a ulaşmıştır. Türkiye 1952 yılında bu örgüte katılmıştır. Katılmadan önce Kore’ye asker göndermiş ve savaşa da katılmıştır. 68 kuşağının gösterilerinde değişmeyen sloganlarının bir tanesi de NATO’ya Hayır idi.
Sözünü ettiğim deyiş dilimize Yunanca’ dan girmiştir. Büyük olasılıkla Türkçeyi ve Yunancayı iyi bilmeyen birisinin yanlış anlayıp yanlış çevirmesi nedeniyle böyle ilgisiz bir durum ortaya çıkmıştır.
Yunancadaki aslı şudur: (*)
Yunanca yazılışı: νάτο κεφαλή νάτο μάρμαρο
Yunanca okunuşu: náto kefalí náto mármaro
Türkçe okunuşu: nato kafa nato mermer
Türkçe algılanışı: “NATO Kafa NATO Mermer”
Bu cümlenin hangi ortamda söylendiği ve anlaşıldığı bilinse eminim bizim bu denli üzerinde durmamız gerekmeyecekti. Benim kanımca bu cümle, bir heykel yontucusu veya satıcısı tarafından bir Türk’e yaptığı veya sattığı şeyi basite indirgeyerek anlatması sırasında (…bu baş, bu portre, bu mermerden/ yapılmıştır) anlamında kullanılmıştır. Yahut “böyle bir mermerden böyle bir baş” yapılmıştır, şeklindedir.
Daha sonraki yıllarda Nato sözcüğü, büyük olasılıkla 1950’li yıllarda NATO olarak algılanmıştır. Bu cümlenin olumsuz bir durum içerdiğini söyleyebiliriz. Ama işin içine NATO karşıtlığı girmiş mi, girmemiş mi onu bilemiyorum. Şu anda birisine taş kafalı, anlayışsız dememek için ironi ile karışık böyle bir sıfat kullanıldığını biliyorum.
Deyişin içinde geçen mermer sözü çok bildik bir sözcük olduğundan üzerinde ayrıca durmaya gerek yoktur. Ancak şu kefali ne demek, biraz ona bakalım.
Kefali gerçekten de Yeni ve Eski Yunanca képhalos “bir tür balık, mugil cephalus” sözcüğünden alıntıdır. Yeni Yunanca ve Eski Yunanca kephalē κεφαλη Türkçe kefal anlamına gelmektedir.
Bu sözcükle bağlantılı olarak Kefalonia adında bir sözcük daha bulunmaktadır. Kefalonia Yunanistan ana karasının batısında, İyon Denizinde güzel kıyıları ile ünlü turistik bir adadır.
Kefali, aynı zamanda eski ve yeni Yunancada ve batı dillerinde cephalie baş anlamına gelmektedir.
Bunun dışında bu “kefal”, “cephale” hekimlerin de konusu olmuş.
Mikrosefali nedir?
Yeni doğan bebeklerin kafa yapılarındaki bozukluklar, kafatasının büyük ya da küçük olması eskiden beri sağlık açısından önemli bir sorun olmuş. Kafatasının olması gerekenden küçük olması halini tıp bilimi microcephalus olarak adlandırmıştır. Kafatasının bazı uygarlıkta biçimlendirilmesi de ayrıca bir inceleme konusu olabilir.
Hidrosefali nedir?
Hidrosefali “Hidro” ve “Sefali” kelimelerinin birleşiminden oluşan bir sözcüktür. Hydrocephalus . “Hidro” su anlamına , “Sefali” baş anlamındadır. Hidrosefali, beyin dokusunun arasındaki boşluklarda beyin sıvısının birikmesi ve bu nedenlerle kafatası içinde basınç artmasıdır.
Kavramlar, deyimler bazen bir rastlantıdan bazen de “sağır anlamaz yakıştırır” örneğinde olduğu yanlış anlamalardan ortaya çıkmaktadır. Bir kez ortaya çıktıktan sonra da ondan kolay kolay vazgeçilememektedir.
Saygılarımla…
(*) Türkçe Yunanca Ortak Kelimeler Deyimler ve Atasözleri- Herkül Millas . 2017
Ali Can Polat
26.02.2022
