OENOTHERA BIENSIS / EZAN ÇİÇEĞİ
Çiçeklerini gün batımı ile birlikte okunan akşam ezanı saatinde açtığı için bazı bölgelerde, halk arasında Ezan Çiçekleri adıyla anılmaktadır. Ancak bilimsel adı Oenothera biennis ‘tir Botanik biliminde, adı “akşam çuhaçiçekleri” olarak anılmaktadır. Bazı yörelerde eşek çiçeği de deniyormuş.
Kuzey Amerika kıtasının doğu ve orta bölgelerinden dünyanın değişik yerlerine yayılmıştır.
İki yıllık otsu bir bitkidir. Boyu 50-200 cm. arasında değişir. Tohumlarında bir miktar gamma linolenik asit, biraz da omega-3 yağ asitleri bulunuyormuş. Yağı premenstrual/ mensturasyon öncesi gerginlikten kaynaklanan ağrıları azaltıyormuş ve iyi bir nemlendirici ve yumuşatıcı olarak cilt için çok yararlı imiş.
Bu çiçeğin açtığı yerler arasında ezan okunan ülkeler olduğu gibi hiç ezan okunmamış ve okunmayan ülkeler de bulunmaktadır. İlk ezanın okunmasından bin yıllar öncesinde de bu çiçeklerin akşam gün batarken aynı şekilde açtığı bilinmektedir.
İslam ülkelerinde çiçeğin açma saati ile ezan saati arasındaki eş zamanlılık veya yakın zamanlılık kendi inançları doğrultusunda bazı gruplarca popülerlik aracı olarak kullanılmak istendiği görülmektedir. Aslında çiçekler ezan okunduğu için açmıyor, çiçekler açtığı için ezan okunuyor demek belki daha yerindedir.
Çiçeklerin ve değişik bitkilerin mitolojide ne kadar çok yer tuttuğunu düşünelim. Lale, nergis, sümbül, defne ve daha niceleri… Oenothera biennis için mitolojik bir anlatıma ben rastlamadım ama akşam ezanı ile ilişkilendirenler ona farklı anlamlar yükleyebiliyorlar. Bilimsel gerçeği kapatmamak koşuluyla böyle bir öykü çok da güzeldir.
Akşam açan (noctrunal) ve gece açık duran çiçekler gün doğumundan sonra, öğle saatlerine doğru kapanırlar. Ertesi gün başka tomurcuklardan benzer şekilde yeni çiçekler açarlar. Bazı bölgelerde bu çiçeğe akşam yıldızı veya güneş damlası diye de ad verilmektedir.
Bitkinin taxonomy bilgileri, Scientific classification- Bilimsel, biyolojik sınıflandırılması:
Âlemi: Plantae -Bitkiler
Bölüm: Tracheophyta-Damarlı bitkiler
Sınıf: Magnoliopsida- Çift çenekli bitkiler
Angiosperms: Kapalı tohumlulardan
Takım: Myrtales- Rosanae üst takımına bağlı bir bitki
Familya: Onagraceae- Küpe çiçeğigillerden
Oymak: Onagreae- Bir alt grup
Cins: Oenothera- İki yıllık otsu bir bitki
Tür: O. Biennis. Tohumundan yağ elde edilen
İkili adlandırma: Oenothera biennis
Synonyms; Benzer adları: Brunyera biennis Bubani-Oenothera chicaginensis de Vries ex Renner & Cleland-Oenothera chicagoensis Renner ex R.E.Cleland & Blakeslee-Oenothera grandiflora L’Hér.
Bilim insanları bu bilgilerle de da yetinmemişler ve araştırmışlar, gündüz açan çiçeklerden farklı olarak bu bitkinin çiçeklerinin barındırdığı nektarın ve koku notalarının gece ortaya çıkan kelebek ve güvelerin dikkatlerini çekecek şekilde evrimleştiğini belirlemişlerdir. Çiçeğin sepalleri yani çanak yaprakları ve bu çiçeğin petalleri yani taç yaprakları da enfraruj ve ultraviyole ışıklar sayesinde bu hayvanları kendine çekmek için renk değiştirmektedir. Gecenin güve ve kelebekleri ortalıktan çekilince çiçekler de kapanmaktadır. Şanslı olan çiçekler bu hayvanlar aracılığıyla döllenmelerini sağlayabilmektedirler.
Birkaç yıl önce bir tanıdığımız aracılığı ile İzmit’teki evimize gelen bu bitki daha sonraki yıllarda bahçenin kovsak-gitmez, asli-yerli canlılarından birisi halini aldı. Tohumları etrafa yayılınca da şimdi bir bölüm onlarla kaplandı. Bitki haziran ayında büyüyüp ergenliğe erişince çiçeklerinin açılışı ve açılma saatleri dikkatimizi çekti.
Gerçekten de tüylü yeşil sepallerin arasında açık sarı petaller tam da güneşin batmakta olduğu saatte açıyordu. Açılış anını yazı ile anlatmak gerçekten zor. O nedenle birkaç kez videosunu çektik.
Tam o saatte kaç kez nefeslerimizi tutup bahçede bu gösteriyi, şöleni heyecanla ve büyük bir zevkle seyrettik. Petallerin açılışı gözle izlenebiliyor. Her petalin açılışı avuclarımızdaki parmakların açılışına benzetebilirsiniz. Kulağınızı iyice yaklaştırırsanız açılma sesini bile duyabilirsiniz.
Çiçekler tam olarak açıldıktan sonra rengi gözler için bir bayram nedeni. Çiçeğin ortasında yedi adet stamen ucunda yine sarı antherler var. Sekizinci stamen/ pistil ucunda beş köşeli bir stigma/yıldız bulunuyor. Özenle ortaya yerleştirilmiş. Belli belirsiz bir kokusu da var. Bu güzelliğe hangi kelebek dayanabilir ki!
Çiçekler ve yuvası kuruduktan sonra içindeki pollen grain’ler çok küçük siyah tohumları oluşmaktadır.
Bu yazı ile birlikte birkaç fotoğrafı ve kısa bir tane videoyu seyredebilirsiniz.
Saygılarımla…
15.06.2024
Ali Can Polat
