KARGA TULUMBA
TDK sözlüğüne göre sözcüğün kökeni İtalyanca olup “carga tromba” dır. Halk arasında kullanıldığı haliyle karga tulumba deyimi birkaç kişinin birini yakalayıp elleri üstünde havaya kaldırmaları ve bir yerden bir yere götürmeleridir.
Carga la tromba veya carga tromba İtalyan denizcileri arasında kullanılan bir deyim olup zaman içinde Türkçeye girmiş ama bu girişte anlamını da değiştirmiştir. Deyim olarak carga tromba yelkenleri indir, topla anlamındadır.
Venedik lehçesinde ‘carga la tromba’ – “yelkenleri indir, topla” şeklinde denizcilerin birbirlerine verdiği emir niteliğinde bir deyimdir. Ama, İtalyancada ‘cargar’ ve ‘carricare’ sözcükleriyle ilgili olarak yatağı veya başka bir kumaşı toplayıp bohça haline getirmek, bohçalamak şeklinde ağır bir şaka anlamına da geliyor.
Ancak İtalyancada da carga ve tromba sözleri tek başlarına yük ve trompet anlamına gelmektedir.
Ayrıca “tromba d’aria” İtalyancada kasırgaya verilen bir addır. Belki de Venedik denizcileri kasırga ile yelken arasında bir bağlantı kurarak yelkenlerin bir sonraki kullanıma hazır olacak şekilde düzenli toplanması kuralından vazgeçip aceleyle toplanması anlamına tayfaya, mürettebata böyle bir emir vermişlerdir.
Bu deyimin Türkçemize bir denizcilik terimi olarak mı yoksa yukarıda bohçalamak olarak tanımlamaya çalıştığımız anlamda bir şaka ifadesi olarak mı girdiği düşünülmelidir.
Ama dilimizde her iki haldeki kullanılış şekli ve anlamı farklıdır. Örnek olarak bir toplantıda istenmeyen bir kişinin güvenlik elemanlarınca karga tulumba yapılıp götürülmesi, oradan uzaklaştırılması gösterilebilir. Bu anlamda dilimize Farsça ’dar’ ve ‘dast’ sözcüklerinin birleştirilmiş haliyle derdest olarak girmiş olan sözcüğün bu deyim ile bir yakınlığı göze çarpmaktadır. Derdest etme tutma, yakalama anlamlarına gelmektedir.
Ama deyimin çağrıştırdığı karga ve tulumba sözcükleri ile bu deyimin anlamının hiçbir ilgisi ve bağlantısı bulunmamaktadır.
SÜTLİMAN
Konu denizcilikten açılınca bir kavrama daha bakalım. Sütliman dilimize yerleşmiş olan ve bir hayli de sık kullandığımız deyimlerden biridir. Dilimizde kullanılan bu deyimin anlamını sakin bir liman gibi veya sakin, sessiz, gürültüsüz, dalgasız, durgun, yatışmış bir deniz olarak tanımlayabiliriz. Bizde hava için de zaman zaman bu deyim kullanılmaktadır.
Sözcük dilimize Yunanca sotolimani sözcüğünden alınmış ve sütliman olarak değiştirilmiş şekliyle girmiştir. İtalyancada sotto (alt-iç) ve porta (liman) sözcüklerinin birleştirilmesi ile sottoporto olarak oluşturulmuştur.
Sütliman bir hava deyimiyle rüzgârsız, gürültüsüz, olaysız, dingin, sakin bir hava ifade edilmek istenmektedir..
Ali Can Polat
31.03.2022
